Εισαγωγή στην προσωπικότητα

2.1 Εισαγωγή στην προσωπικότητα

2.1.1 Θεωρίες Προσωπικότητας

Η προσωπικότητα έχει γίνει αντιληπτή μέσα από διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις και σε διάφορα επίπεδα αφαίρεσης  (John, Hampson, & Goldberg, 1991, McAdams, 1995). Κάθε ένα από αυτά τα επίπεδα έχει συμβάλλει μοναδικά στην κατανόηση των ατομικών διαφορών στην συμπεριφορά και στην εμπειρία. Ωστόσο ο αριθμός των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας και οι κλίμακες που σχεδιάστηκαν για τη μέτρησή τους άρχισαν να αυξάνονται χωρίς τέλος (Goldberg, 1971). Οι ερευνητές καθώς και οι επαγγελματίες στον τομέα αξιολόγησης της προσωπικότητας, βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια απίστευτη σειρά από κλίμακες προσωπικότητας, από τις οποίες έπρεπε να επιλέξουν , με λίγη καθοδήγηση και χωρίς να υπάρχει κάποια χειροπιαστή γενική λογική. Αυτό που έκανε τα πράγματα χειρότερα ήταν ότι  κλίμακες με το ίδιο όνομα μετρούν συχνά έννοιες που δεν είναι ίδιες, και κλίμακες με διαφορετικά ονόματα μετρούν συχνά έννοιες που είναι αρκετά παρόμοιες. Παρά το γεγονός ότι η πολυμορφία και η επιστημονική πολυφωνία είναι χρήσιμες, η συστηματική συσσώρευση των ευρυμάτων και η επικοινωνία μεταξύ των ερευνητών έγινε δύσκολη εν μέσω της Βαβέλ των εννοιών και των κλιμάκων.

Πολλοί ερευνητές της προσωπικότητας ήλπιζαν ότι θα μπορούσανε να επινοήσουνε τη δομή που θα μπορούσε να μετατρέψει την «Βαβέλ» σε μια κοινότητα η οποία θα μιλάει την ίδια γλώσσα. Εντούτοις, μια τέτοια ενσωμάτωση δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί μόνο από οποιονδήποτε ερευνητή ή από οποιαδήποτε θεωρητική σκοπιά.

Αυτό που χρειαζότανε η ψυχολογία της προσωπικότητας ήτανε ένα περιγραφικό μοντέλο ή μια ταξινόμηση του αντικειμένου της. Ένας από τους κεντρικούς στόχους των επιστημονικών ταξινομήσεων είναι ο ορισμός γενικών περιοχών μέσα στις οποίες ένας μεγάλος αριθμός από ειδικές περιπτώσεις μπορεί να γίνει κατανοητός με απλό τρόπο. Έτσι, στην ψυχολογία της προσωπικότητας, μια ταξινόμηση θα επέτρεπε στους ερευνητές να μελετήσουν συγκεκριμένες περιοχές των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, παρά τα χιλιάδες ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τα οποία κάνουν τον άνθρωπο μοναδικό. Επιπλέον, μια γενικά αποδεκτή ταξινόμηση θα διευκόλυνε σε μεγάλο βαθμό τη συσσώρευση και ανταλλαγή  των εμπειρικών ευρημάτων, προσφέροντας ένα πρότυπο λεξιλόγια ή  ονοματολογία.

Μετά από δεκαετίες έρευνας, οι ερευνητές κατέληξαν σε δύο βασικά μοντέλα μέτρησης της προσωπικότητας, το μοντέλο τριών παραγόντων “Three factor” του Eysenck (Eysenck και Eysenck, 1991, Eysenck et al, 1985) και το μοντέλο των πέντε παραγόντων  “Big Five” (Digman,1990, Costa andMcCrae, 1992b, Wiggins και Pincus,1992, Goldberg, 1993). Τα μοντέλα αυτά περιγράφουν την προσωπικότητα σαν ένα σύνολο βασικών περιγραφικών χαρακτηριστικών κ γι αυτό ονομάζονται και προσεγγίσεις «χαρακτηριστικών» για την προσωπικότητα.

Κάθε ένας παράγοντας εκτιμάται με μια βαμολογία η οποία μετράται με μια κλίμακα που κυμαίνεται από ένα «υψηλό» σε ένα «χαμηλό» βαθμό. Οι παράγοντες θεωρούνται ανεξάρτητοι μεταξύ τους και κατά συνέπεια αν ένα άτομο έχει μια συγκεκριμένη βαθμολογία σε έναν παράγοντα αυτό δεν επαρεάζει τη βαθμολογία του σε κάποιον άλλον παράγοντα. Ωστόσο, στην πράξη μπορεί να υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ των χαρακτηριστικών, για παράδειγμα στην περίπτωση των ατόμων με ακραίες βαθμολογίες  (πρβλ. Eysenck, 1970, Matthews και Deary, 1998, Buckingham et al., 2001).

Αυτά τα χαρακτηριστικά από παλιά υποστηρίζεται ότι επηρεάζουν τη συμπεριφορά και συνδέονται με τις βασικές θεμελιώδης ιδιότητες ενός ατόμου. συνεπώς, κάθε χαρακτηριστικό θεωρείται ότι είναι σχετικά σταθερό στον χρόνοκ αι αυτό το διακρίνει από παροδικά πτυχές ενός ατόμου όπως η διάθεση ή το συναίσθημα. Σίγουρα, τα χαρακτηριστικά δεν  είναι ο μόνος τρόπος για να περιγράψει κανείς την προσωπικότητα και η προσέγγιση αυτή και οι παραδοχές της δεν πρέπει να αδιαφισβήτητες : έχουν αμφισβητηθεί από προτάσεις που λένε ότι η συμπεριφορά μαθαίνεται ως απάντηση στα διάφορα ερεθίσματα και ότι οι έννοιες των χαρακτηριστικών είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής κατάστασης. Ως  απάντηση σε αυτά τα επιχειρήματα ο Funder (2001) βλέπει την αύξηση της έρευνας πάνω σε αυτό το πεδίο ως αυξανόμενη αποδοχή της συγκεκριμένης προσέγγισης (προσέγγιση χαρακτηριστικών). Ωστόσο, οι  Matthews και Deary (1998) είναι πιο επιφυλακτικοί, και δίνουν έμφαση στην θεωρητική βάση των χαρακτηριστικών ως πιο απαραίτητη για την θέσπιση τους ως χρήσιμα επιστημονικά κατασκευάσματα.

Πράγματι, στον χώρο της ψυχολογίας της προσωπικότητας υπάρχει συζήτηση σχετικά με τον ακριβή αριθμό των χαρακτηριστικών τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προβλέψουν την προσωπικότητα, γι αυτό υπάρχουν και 2 μοντέλα των τριών και των πέντε παραγόντων. Ουσιαστικά τα δύο πρώτα χαρακτηριστικά που υπάρχουν και στα δύο μοντέλα , η εξωστρέφεια και ο νευρωτισμός, είναι αδιαμφισβήτητης και κεντρικής σημασίας για τις θεωρίες προσωπικότητας (Matthews and Deary, 1998, Lippa and Dietz, 2000). Πράγματι, το EPI (Eysenck Personality Inventory, Eysenck και Eysenck, 1964) το οποίο μετρά μόνο αυτά τα χαρακτηριστικά, περιγράφεται από τους Costa και McCrae (1986) ως το «χρυσό πρότυπο» για πολλούς ερευνητές με το EPQ-R να είναι εξίσου σεβαστό (Kline, 1993b, Ferrando, 2003).

Τα δύο μοντέλα φαίνεται ότι διαφέρουν στον αριθμό των παραγόντων που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την προσωπικότητα και πιο πολύ στην θεωρητική τους βάση: ο Eysenck στηρίζει το μοντέλο του σε μια «βιολογική βάση» (Eysenck, 1970; Eysenck and Eysenck, 1991) και και έχει τονίσει ότι πάνω σε αυτή βασίζεται η ισχύς ενός γνωρίσματος μαζί με την πολιτιστική του σταθερότητα, και τη σχέση του με την κοινωνική συμπεριφορά και δυσαρέσκεια (Eysenck, 1993). Οι υποστηρικτές του μοντέλου των πέντε παραγόντων δεν κάνουν τέτοιους ισχυρισμούς, και αντί γι αυτό χρησιμοποιώντας την προσέγγιση της «λεξικολογικής υπόθεσης» έχουν παραγάγει παράγοντες οι οποίοι ομαδοποιούνται στατιστικά και η ισχύς τους αποδεικνύεται από την περαιτέρω αναπαραγωγή τους (McCrae και Costa, 1987, 1997, Funder, 2001, cf.Block, 1995, Matthews και  Deary, 1998, ωστόσο έχουν γίνει προσπάθειες να αποκατασταθεί αυτή η έλλειψη θεωρητικής βάσης π.χ, Buss and Finn, 1987, Pytlik Zillig et al., 2002).

Περιγράφοντας τα χαρακτηριστικά και τους παράγοντες που μετρώνται από αυτά οι ερευνητές έχουν καταλήξει στα εξής: στο μοντέλο των τριων παραγόντων υπάρχει ένα ακόμη χαρακτηριστικό, η ψύχωση, και στο μοντέλο των πέντε παραγόντων υπάρχουν τα χαρακτηριστικά , άνοιγμα σε νέες εμπειρίες, συγκαταβατικότητα και ευσυνειδησία. Ο Eysenck υποστηρίζει ότι η συγκαταβατικότητα και η ευσυνειδησία είναι πρωταρχικά χαρακτηριστικά τα οποία σχετίζονται με τον ψυχωτισμό (σχετίζονται αρνητικά,Eysenck 1991, 1992, και σε κάποιο βαθμό υποστηρίζονται από τις μελέτες  McCrae and Costa 1987) . Αντίθετα οι Costa and McCrae και άλλοι έχουν υποστηρίξει ότι πέντε παράγοντες απαιτούνται για να περιγράψει κανείς πλήρως την προσωπικότητα (Costa και McCrae, 1992a, McCrae και Costa, 1997, Digman, 1990, Goldberg, 1993).

Πράγματι, πρόσφατη έρευνα η οποία μελετά τα μέτρα σύγκρισης της κανονικής και της δυσλειτουργικής προσωπικότητας παραθέτει πολλές ερωτήσεις όπως «ποιο μοντέλο;» ή «πόσα χαρακτηριστικά» δεν είναι παραγωγικά. Με αναφορά στα μοντέλα των τριων και των πέντε παραγόντων, ο Larstone et al. (2002) αντίθετα σημειώνει ότι «κάθε εργαλείο είναι ένα ατελές μέτρο της προσωπικότητας που μοιράζεται στοιχεία διαφορετικότητας με το άλλο,  ενώ επίσης αγγίζει συγκεκριμένες διαστάσεις» (βλ. Ερμηνείες της Εξωστρέφειας, Depue και Collins, 1999). Σε αντίθεση, ο Kline (1993b) θεωρεί ότι «η εξωστρέφει και η νεύρωση του μοντέλου των τριων παραγόντων είναι πανομοιότυπα με αυτά του μοντέλου των πέντε παραγόντων και η ψύχωση φαίνεται να είναι ένα μείγμα των άλλων χαρακτηριστικών».

Στόχος αυτής της εργασίας δεν είναι να αποδείξει ή να αποκλείσει οποιαδήποτε συγκεκριμένη θεωρία ή μοντέλο της προσωπικότητας, ούτε να παρασχει περαιτέρω συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα. Οι Deary και Matthews προσφέρουν μια μια πιο ζωντανή και περιεκτική συζήτηση των προσεγγίσεων για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας με συναφή σχόλια από ομότιμους τους και αναλυτικές και εκτενείς πληροφορίες. Για μια πιο γενική συζήτηση της προσωπικότητας, ατομικές διαφορές και σχετικές ανησυχίες ο αναγνώστης κατευθύνεται στον Cooper (1998). Στην πειραματική αξιολόγηση που περιγράφεται πιο κάτω, υιοθετήθηκε το μοντέλο των πέντε παραγόντων (The Big Five Traits) για την μέτρηση της προσωπικότητας. Πιο κάτω περιγράφονται η εξωστρεφεια, η ψυχωση, η ευσυνειδησια, η ευχαριστηση και το ανοιγμα προς νεες εμπειρίες που αποτελούν τα πέντε χαρακτηριστικά του μοντέλου των πέντε παραγόντων.

.